Coğrafi İşaret
Yeni 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile sınırları daha belirginleşen coğrafi işaret özellikle kırsal kalkınmaya olan pozitif etkisi sebebiyle farkındalığı artan ve hızla yaygınlaşan bir uygulama.
Coğrafi İşaret Nedir?
Coğrafi İşaret(Cİ) ise bir ürünün belirgin bir özelliği, ünü veya bir yöreye aidiyeti bulunuyorsa, o coğrafyayla özdeşleşmiş olduğunu gösteren bir işarettir.
Özellikle 10 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe giren 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile birlikte coğrafi işaret koruması, kuralları, kullanımı ve denetimi konusunda getirilen yeni düzenlemeler sayesinde bir çok avantajları ve faydaları da beraberinde sunmaktadır.
6769 sayılı SMK “MADDE 34- (1) Coğrafi işaret; belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir.” şeklinde tanımlar.
Türkiye’nin hemen her bölgesinde kırsal alanda demografinin değişmesi ve buna bağlı ekonomik faaliyetlerin azalması ülkemizin temel problemlerinden. Bu sorunlara çözümün bir parçası olan coğrafi işaret tescili, üreticiyi standartlarına uygun üretim süreçlerine teşvik etmekte ve yöresel ürünlerin nesiller boyunca aslına uygun şekilde korunabilmesini sağlamaktadır.
Güçlü bir pazarlama stratejisi ile birleştiğinde, coğrafi işaretli ürünlerin katma değeri artacak ve ülkemizin kırsal kalkınmasına ciddi katkı sağlayacaktır. Coğrafi işaretli ürün sayısı arttıkça ilgili bölgelerin marka değeri de artacak, bölgeye özgü ürünlerin taklit edilmesi engellenecek ve böylelikle üretici korunmuş olacaktır. Ayrıca ihracata konu olan bazı coğrafi işaretli ürünlerin standartlara uygun üretimi, ihracatın sürdürülebilirliğine katkı sağlayacaktır. Bu sayede üreticilerin bilinçlenmesi, emeğinin karşılığını alır hale gelmesi ve coğrafi işaret tescilinin beraberinde getirdiği avantajlarla birlikte kırdan kente göç azalması beklenmektedir.
Coğrafi İşaret Çeşitleri
Coğrafi işaret alan ürün, diğerlerinden ayırmak için ambalajının üstüne “tescilli coğrafi işaret logosu” ve “coğrafi işaret amblemi” konulması zorunludur. Amblemin amacı, ürünün coğrafi işaret/geleneksel ürün olduğu konusunda tüketiciyi bilgilendirmek ve denetleme faaliyetlerini kolaylaştırmaktır.
İlgili kanun maddeleri ve yönetmeliklerle düzenlenen coğrafi işaretler; özelliklerine göre menşe adı ya da mahreç işareti olarak tescil edilir. Menşe adı ve mahreç işareti kapsamında olmayan ürünler için ise geleneksel ürün adı olarak korunması söz konusudur.
Menşe işareti nedir?
6769 sayılı SMK MADDE 34- (1) a) Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden kaynaklanan, tüm veya esas özelliklerini bu coğrafi alana özgü doğal ve beşerî unsurlardan alan, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerin tümü bu coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşen ürünleri tanımlayan adlar menşe adıdır.
Örneğin Marmaris Çam Balı, Malatya Kayısısı, Aydın İnciri gibi ürünler menşe işareti olarak korunmaktadır.
Mahreç işareti nedir?
6769 sayılı SMK MADDE 34- (1) b) Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya ülkeden kaynaklanan, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından bu coğrafi alan ile özdeşleşen, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az biri belirlenmiş coğrafi alanın sınırları içinde yapılan ürünleri tanımlayan adlar mahreç işaretidir.
Örneğin Gaziantep baklavası, Adana Kebap gibi ürünler mahreç işaretidir.
Coğrafi İşaret ve Faydaları
Coğrafi işareti alındığında bu ürünler rakiplerinden farklılaşır. Üreticiler ise bu şekilde beklentileri karşılamak için özenli bir şekilde çalışır ve hatta tağşişin de önüne geçilir. Ürün pazara sunulurken, artık farklılaşmış bir ürün olduğu için yüksek kar marjına sahip olacaktır. Ve en önemlisi müşteri ürüne güvendiği için aklında soru işareti kalmadan alabilecektir.
Ekonomik Açıdan Coğrafi İşaret
Özetle Coğrafi İşaretler;
- Ayırt etme,
- Coğrafi kaynağı gösterme,
- Üretim metodu ve kalitesini garanti etme,
- Pazarlama aracı olarak kullanma,
- Yerel üretimi ve kırsal kalkınmayı
destekleme, - Turizme destek olma,
- Geleneksel bilgi ve kültürel değerleri
koruma, - Taklit ve tağşişin önüne geçme,
işlevlerini sunmaktadır.
Temel olarak Coğrafi işaretin ekonomik önemine ilişkin görüşler üç ana başlık altında toplanmaktadır. Bunlar üreticilere koruma sağlaması, pazarlama olanaklarını artırması ve kırsal kalkınma için güçlü bir araç olmasıdır.
KORUMA
Coğrafi işaret tescili ile ürünün aynı isim ile taklit üretiminin yapılması engellenmekte, böylelikle üretici korunmaktadır. Benzer ürünlerin başka bir isimle üretimi veya satışı ile ilgili bir engel bulunmamaktadır. Coğrafi işaretlerin en temel fonksiyonlarından biri coğrafi bölgeden kaynaklanan mal veya hizmetleri diğer bir coğrafi bölgeden kaynaklanan aynı veya benzer mal veya hizmetlerden ayırt etmektir. Ürüne piyasa kimliği kazandırır.
Bir ürünün coğrafi işaret tescili alması, ürünün geleneksel ve yöresel özelliklerinin korunmasının garanti edildiğini, üretimin kontrollü bir şekilde yapıldığını ve yapılacağını, ürünün ve üretim sürecinin denetime tabi olduğunu gösterir Bu bağlamda tescile uygun üretim yapan üreticiyi yapmayanların karşısında korur bir niteliktedir. Ürünün orijinaline uygun şekilde üretiminin yapılması ile üretici emeğinin karşılığını almaya başlar, itibarı ve geliri artar, coğrafi işaretli ürünlerin üretimi de teşvik edilmiş olur.
Globalleşme bir yandan dünya çapında ürünlerin standardizasyonunu sağlayıp tüketici tercihlerini aynı yönde etkilerken, diğer taraftan hayatın her alanında yerel ve kültürel kimliklerin eksikliğini önüne geçilemez bir şekilde gözler önüne sermektedir. Bu durumun gıda ve tarım sektöründeki karşılığı tüketicilerin yerel ürünlere ve çeşitliliğe yönelmesidir.
Coğrafi işaret tescili ile günümüz tüketicisinin en hassas olduğu noktalar olan taklit ürün ve katkı maddelerinin kullanımının engelleneceği konusunda tüketiciye güvence verilmektedir.
PAZARLAMA
Bir pazarlama aracı olarak ürünlerin ayırt edilmesi ve kimlik kazanması konusunda kuşkusuz en önemli unsur markalardır. Markalardan sonra tanımlayıcı ibare olarak coğrafi işaretler gelmektedir.
Ürünlerin benzerlerinden farklılaşarak ön plana çıkarması bakımından coğrafi işaretler, bölgesel ve geleneksel özellikleri ortaya koymaları ile ürünün pazarda yer edinmesi, ticari değerinin artması, müşteri talebinin artmasına katkı sağlar.
Coğrafi işaret ile ürüne bir kimlik, ün ve imaj da kazandırılmış olur. Kuşkusuz bir coğrafi alana özgü ürünün şöhret bulması sadece o alanda faaliyet gösterenlere değil o coğrafi alanda yaşayan ve ticari faaliyette bulunan tüm paydaşlara katkı sağlar. Kısaca coğrafi işaret tescili yalnızca ilgili ürünün değil üretildiği coğrafyanın da imajını etkiler ve tanıtımını yapar. Bu anlamda coğrafi işaretli ürünler özellikle turizm açısından da ciddi bir potansiyele sahiptir.
KIRSAL KALKINMA
Ülkemizde ve bölgemizde kırsal nüfusun toplam nüfus ve işgücü içindeki payı azalmakla olup katma değerli tarımsal üretim arayışları kırsal kalkınmanın temel taşı haline gelmiştir. Kırsal alanda yaşayan nüfusun sürdürülebilir gelir sağlamasının önündeki en büyük engel olan ürün mahsul fazlalığı sebebiyle fiyatların düşmesi, tağşiş sebebiyle fiyat rekabetinin dezavantajları ve düşük talep coğrafi işaret tescili ile kalitesi korunan ürünün kemikleşmiş ve sadık bir talep yaratması yoluyla çözülebilir. Öte yandan coğrafi işaret tescili, özellikle menşe adına sahip ürünlerin yörede üretilmesi zorunlu olduğu için kırsal alanda iş olanaklarının artmasına yardımcı olacaktır.
Coğrafi İşaret Tescilinin Sağladığı Haklar
Tescilli coğrafi işaretler sicilde belirtilen şartlara uygun olan ürünlerin üretimi veya pazarlamasında faaliyet gösterenler tarafından kullanılabilir. Yani tek bir üretici değil, tescil belgesinde belirtilen şartlarda üretim veya pazarlamasını yapanların tümü tarafından kullanılabilir. Bu kişiler, tescil ettirene, coğrafi işarete yönelik üretim ve pazarlama faaliyeti gösterdiklerine dair bildirimde bulunur.
Başvuru yapanın rolü ise coğrafi işaretin tescil işlemlerini yürütmek, denetim işlemlerinde görev almaktır. Yani coğrafi işaret tescilinin ürüne katma değer sağlamasında başvuru yapan temel rol almakta olup tescil, başvuru yapana inhisarı hak sağlamaz.
Coğrafi kullanım hakkına sahip kişiler, üçüncü kişilere karşı aşağıda belirtilen hakların ihlaline karşı yaptırım talep edebilirler:
- Coğrafi işaret tescilinde belirtilen ürün
özelliklerini taşımadığı halde coğrafi işaretin ününden yarar sağlayacak
şekilde ya da tescil kapsamındaki ürünler veya bunlarla ilişkilendirilebilecek
nitelikteki ürünlerle ilgili olarak coğrafi işaretin veya amblemin ticari
amaçlı olarak doğrudan veya dolaylı olarak kullanımı talep üzerine mahkeme
tarafından önlenebilir. - Ürünün gerçek menşeini veya niteliğini belirten
açıklamalar yahut stilinde, tarzında, tipinde, türünde, yöntemiyle, orada
üretildiği biçimde gibi terimler içerse veya başka bir dile tercüme edilmiş
olsa dahi, tescilli coğrafi işaretin, tescil kapsamındaki özelliklerini
taşımayan ya da çağrışım yapacak şekilde benzeri olan ürün üzerindeki yanıltıcı
kullanımı veya taklidi talep üzerine mahkeme tarafından önlenebilir. - Tescilli coğrafi işareti üzerinde taşıyan
ürünün iç veya dış ambalajında, tanıtım ve reklamında veya ürünle ilgili
herhangi bir yazılı belgede, ürünün tescil edilmiş doğal veya esas nitelik ve
özellikleri ile menşeine ilişkin olarak yanlış veya yanıltıcı herhangi bir
açıklama veya belirtiye yer verilmesi talep üzerine mahkeme tarafından önlenebilir. - Hak sahiplerince tescilli coğrafi işarete ait
amblemin tüketiciyi yanıltıcı biçimde kullanımının önlenmesi talep edilebilir.
Coğrafi İşaret Envanteri Dijital Platformu
www.ci.turkpatent.gov.tr adresinden ulaşılabilen platformda coğrafi işaretler ile ilgili istatistiki veriler, bölgelerin coğrafi işaret tescilleri ile ilgili bilgiler başta üreticiler, araştırmacılar ve tüketiciler olmak üzere herkesin erişimine açılmıştır. Tescilli coğrafi işaretler bakımından tek ve en geniş bilgi kaynağı olan platform yeni başvurular ve tescillerle de büyümeye devam edecektir.